Deniz Gezmiş kimdir? Neden idam edildi?
'Tam bağımsız Türkiye' diyerek yola çıktı, darağacında son nefesini verdi… Deniz Gezmiş kimdi, neden idam edildi? Aradan geçen 53 yıla rağmen neden hâlâ milyonlarca insan onu anıyor? İşte Deniz Gezmiş hakkında merak edilen tüm detaylar:
Türkiye'nin yakın tarihine damga vuran isimlerden biri olan Deniz Gezmiş, 1970'li yıllarda gençlik hareketlerinin ve devrimci mücadelenin simge isimlerinden biri olarak hafızalara kazındı. Sosyalist düşünceyi benimseyen ve "Tam Bağımsız Türkiye" idealiyle yola çıkan Gezmiş, 6 Mayıs 1972'de idam edilerek yaşamını yitirdi. Aradan geçen yarım yüzyıla rağmen, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının mücadelesi hâlâ Türkiye’nin siyasal ve toplumsal hafızasında canlılığını koruyor.
GENÇ YAŞTA DEVRİM YOLUNDA
1947 yılında Ankara’da dünyaya gelen Deniz Gezmiş, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde eğitim gördü. Henüz lise yıllarından itibaren siyasetle ilgilenmeye başlayan Gezmiş, üniversite döneminde devrimci gençlik hareketlerinin ön saflarında yer aldı. Türkiye İşçi Partisi’ne (TİP) yakın durarak sosyalist fikirlerle tanışan Gezmiş, 1968 öğrenci hareketlerinin Türkiye’deki öncülerinden biri haline geldi.
YASAL SINIRLARIN DIŞINA TAŞAN MÜCADELE
Deniz Gezmiş, arkadaşlarıyla birlikte 1969 yılında Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu’nu (THKO) kurdu. Amacı; emperyalizme ve işbirlikçilerine karşı silahlı mücadele vererek “tam bağımsız Türkiye” idealini hayata geçirmekti. Ancak bu eylemler yasal sınırların dışına taşınca, devletin güvenlik güçleri tarafından sıkı takip altına alındı.
Gezmiş ve arkadaşları 1971 yılında Ankara’da iki Amerikan askeri danışmanını kaçırdı. Bu eylemin ardından başlayan geniş çaplı operasyonlar sonucunda Sivas’ın Şarkışla ilçesi yakınlarında yakalandılar. Ardından iddianameleri hazırlandı ve 1 Mayıs 1972’de dönemin askeri darbe rejiminin baskıları altında yargılandılar.
SİYASİ BİR KARARLA İDAMLAR GERÇEKLEŞTİ
Anayasayı ihlal suçlamasıyla yargılanan Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, Ankara 1 No’lu Sıkıyönetim Mahkemesi tarafından idama mahkûm edildi. Mahkeme kararı dönemin Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından onaylandı ve TBMM’de yapılan oylamada da infaz kararı kabul edildi. Böylece, üç genç devrimci, 6 Mayıs 1972 tarihinde Ankara Ulucanlar Cezaevi’nde idam edildi.
İdamlar, Türkiye’de toplumsal ve siyasal kutuplaşmayı daha da derinleştirdi. O dönemde muhalif çevreler tarafından “siyasi cinayet” olarak nitelendirilen bu kararlar, sonraki yıllarda da sık sık tartışıldı.
MİRASLARI HÂLÂ YAŞIYOR
Deniz Gezmiş ve arkadaşları, bazı çevrelerce “vatansever devrimciler” olarak anılırken, karşıt görüşlü kesimler tarafından “tehlikeli radikaller” olarak değerlendirildi. Ancak onların mücadeleleri, özellikle sol düşünceye sahip gençlik hareketlerinde bir ilham kaynağı olmaya devam etti. Her yıl 6 Mayıs’ta çeşitli anma etkinlikleri düzenleniyor, Gezmiş’in “Yaşasın tam bağımsız Türkiye!” sözü, Türkiye’de devrimci mücadelelerin simgesi haline geliyor.
TARİHİN UNUTMADIĞI İSİM
Deniz Gezmiş, sadece bir dönemin değil, aynı zamanda Türkiye’de fikir özgürlüğü, gençlik mücadelesi ve siyasi irade tartışmalarının da merkezi figürlerinden biri olarak tarih kitaplarında yerini aldı. Onun ve arkadaşlarının yaşamı, hâlâ birçok siyasal ve sosyolojik çalışmanın konusu olmaya devam ediyor.
