Uçakla seyahat ederken hiç düşündünüz mü? Neden bazı yönlerde uçuşlar daha kısa sürerken, diğer yönlerde daha uzun zaman alır? Cevap, Dünya’nın dönüşünden değil; atmosferin yüksek katmanlarında etkili olan güçlü hava akımlarından, yani jet akımlarından geliyor.
HIZDAKİ DEĞİŞİMİN ARKASINDA NE VAR?
Uçaklar tüm ulaşım araçları arasında en hızlı olanıdır. Yüksek irtifada uçtukları için sürtünme oldukça azdır ve bu da onları karadaki ya da denizdeki araçlara göre çok daha hızlı hale getirir. Ancak bir uçağın batıya mı yoksa doğuya mı uçtuğu, hızını ve seyahat süresini etkileyebilir.
Bu durumda akla gelen ilk açıklama Dünya'nın dönüşü olabilir. Dünya, batıdan doğuya döndüğü için, birçok kişi doğudan batıya doğru uçmanın daha kısa süreceğini düşünebilir. Ancak gerçek tam tersidir: Uçaklar batıdan doğuya doğru uçtuklarında daha hızlı hareket ederler.
JET AKIMLARI NASIL İŞLER?
Bu hız farkının nedeni gökyüzünde gizlidir. 10 ila 30 kilometre irtifada, saatte 100 ila 400 kilometre hızla esen güçlü rüzgârlar bulunur. Bunlara jet akımı denir. Jet akımları, atmosferin içinde, uçağın seyir yüksekliğinde yer alır ve yönüne bağlı olarak uçağın kara hızını artırabilir ya da azaltabilir.
Örneğin, saatte 800 kilometre hızla seyreden bir yolcu uçağı, doğuya doğru ilerlerken 200 km/s hızla esen bir jet akımına denk gelirse, uçağın kara hızı 1000 km/s'ye çıkar. Aynı uçak batıya döndüğünde ise bu rüzgara karşı uçar ve kara hızı 600 km/s’ye kadar düşebilir. Bu da hem uçuş süresini uzatır hem de yakıt tüketimini artırır.
DÜNYA'NIN DÖNÜŞÜ BU DURUMU NASIL ETKİLİYOR?
Jet akımları aslında Dünya’nın dönüşü sayesinde oluşur. Eğer Dünya sabit dursaydı, bu güçlü hava hareketleri yalnızca kuzey-güney yönlü olurdu. Ancak Dünya döndüğü için hava akımları, kuzey yarımkürede doğuya, güney yarımkürede ise batıya doğru kayma eğilimi gösterir. Bu da jet akımlarının yönünü ve etkisini belirler.
Dünya’nın kutuplardan basık, ekvatordan şişkin yapısı nedeniyle her bölge farklı hızlarla döner. Bu hız farkları, atmosferdeki rüzgarların ve jet akımlarının yönünü değiştirerek karmaşık, kıvrımlı yollar izlemelerine neden olur.
GÖKYÜZÜNDE HIZIN SIRRI: RÜZGÂRIN DESTEĞİ
Jet akımlarının uçaklar üzerindeki etkisini daha iyi anlamak için bir örnekle düşünelim: İzmir'den Ankara’ya uçan bir uçağın, arkadan esen bir jet akımı sayesinde daha kısa sürede varması mümkündür. Ancak dönüşte aynı rüzgar bu kez karşıdan geleceği için uçuş süresi uzar. Yani yön, hava ve jet akımı, uçakların hızını belirleyen temel unsurlardandır.
Kısacası, uçakların batıdan doğuya doğru daha hızlı uçmasının nedeni, sanıldığı gibi Dünya'nın dönüşü değil; yüksek irtifadaki güçlü ve görünmez jet akımlarıdır. Gökyüzündeki bu doğal yardım, doğru yönde uçan uçağa adeta ekstra bir hız kazandırır.
Kaynaklar: Evrim Ağacı, Conde Nast Traveler, Condé Nast Traveler
