Kayseri Milletvekili İsmail Özdemir tarafından TBMM Başkanlığı'na sunulan yasa teklifine göre, 25 yaş ve daha büyük araçlarını hurdaya ayıranların, bir defaya mahsus olmak kaydıyla ÖTV'siz araç satın alabilmeleri öngörülüyor. Teklifte, ÖTV'den muaf tutulacak araçların ise sadece yerli üretim olmaları şartı yer alıyor. Fakat, söz konusu yasa teklifinin ikinci elde dengeleri bozabilecek eksik kısımları da bulunuyor. İşte tüm bu gelişmeler, en son 2019'da yürürlükten kalkan hurda araç teşviklerinin geçmişteki uygulamalarını da merak konusu haline getirmiş durumda.
Yaklaşık 6 yıl aradan sonra hurda araçlara yönelik teşvik uygulaması yeniden gündeme taşındı. Geçtiğimiz hafta Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) sunulan yasa teklifleri, gözleri tekrar trafikteki yaşlı araçlara çevirdi.
Kayseri Milletvekili İsmail Özdemir’in TBMM Başkanlığı’na sunduğu yasa teklifine göre, 25 yaş ve üzeri araçların trafikten çekilmesini teşvik etmek amacıyla, bu araçları geri dönüşüme verenler, Türkiye'de üretilmiş yeni araçları bir defaya mahsus olmak üzere ÖTV ödemeden satın alabilecek.
Aynı milletvekili tarafından sunulan bir diğer teklif ise, geçimini yalnızca bir araçla sağlayan şoför esnafını ilgilendiriyor. Bu teklifte, şoförlerin ticari amaçla alacakları yeni aracın hem ÖTV hem de KDV’den muaf tutulması önerildi.
Eğer bu düzenlemeler yasalaşırsa, yerli üretim araçlara ÖTV’siz sahip olmanın yolu açılacak. Ancak uzmanlar, bu avantajın ticarete dönüştürülmemesi ve ikinci el piyasasının yeniden bozulmaması adına, belirli kısıtlamaların getirilmesini öneriyor. Örneğin, engelli bireylerin ÖTV’siz aldığı araçlarda uygulanan “5 yıl satamama” kuralı emsal olarak gösteriliyor. Alternatif olarak, ÖTV muafiyetli alınan aracın ikinci el satışında ÖTV’nin geri alınması da değerlendirilebilir.
HANGİ OTOMOBİLLER ÖTV'SİZ SATIN ALINABİLECEK?
Yasa teklifinin kabul edilmesi halinde, Türkiye’de üretilen bazı otomobiller ÖTV’siz şekilde satışa sunulabilecek. Bu araçlar şunlar:
• Fiat Egea
• Fiat Egea Cross
• Fiat Fiorino
• Ford Transit
• Ford E-Transit
• Ford Tourneo Custom
• Ford Transit Custom
• Ford Tourneo Courier
• Ford Transit Courier
• Hyundai i10
• Hyundai i20
• Hyundai Bayon
• Renault Megane Sedan
• Renault Clio
• Renault Duster
• Toyota Corolla
• Toyota CH-R
• Togg T10X
• Volkswagen Transporter
Türkiye’de Hurda Teşviklerinin Tarihçesi
Türkiye'de hurda teşviki ilk olarak 2003 yılında yürürlüğe girdi. 12 Ağustos 2003 - 31 Aralık 2004 tarihleri arasında uygulanan bu teşvik, otomotiv sektörüne canlılık kazandırırken, yaşlı araçların trafikten çekilmesine de katkı sağladı.
İkinci teşvik 4 Ekim 2010 - 31 Aralık 2011 döneminde uygulandı. Bu teşvikte daha ağır yük ve yolcu taşımaya uygun araçlara odaklanıldı ve nakdi destek sistemi devreye girdi. Sonuç olarak, hurdaya ayrılan araç sayısında yüzde 73,9 oranında artış yaşandı. Aynı dönemde otomotiv pazarı da ciddi büyüme gösterdi.
2012 yılında iki farklı uygulama hayata geçirildi. Birincisi, nakdi destekli hurda teşviki 2013 sonuna kadar uzatıldı. Bu sayede Aralık 2012’de hurdaya ayrılan araç sayısı bir önceki aya göre yüzde 49,11 arttı. 2013’te toplam kaydı silinen araç sayısında yüzde 80, hurdaya ayrılan araçlarda ise yüzde 114 oranında artış yaşandı.
Aynı yıl içinde ikinci bir uygulama daha başladı. Belirli model yıllarına ait araçların hurdaya ayrılması durumunda, motorlu taşıtlar vergisi ve ilgili cezaların silinmesi kararlaştırıldı. Ancak bu uygulamanın etkisi sınırlı kaldı ve hurdaya ayrılan araç sayısı 2014’te yüzde 38 azaldı.
Son Hurda Teşvik Dönemi: 2017-2019
En son uygulama 2017-2019 arasında yürürlükte kaldı. İlk yıl istenilen etki sağlanamadı ve hurdaya ayrılan araç sayısı yüzde 14 azaldı. Ancak 2018’de sektördeki daralmayı hafifletmek amacıyla teşvik yeniden şekillendirildi. 11 Haziran 2018 - 31 Aralık 2019 arasında, hurda araçların yerine yeni araç alınması durumunda ÖTV indirimi getirildi. Bu teşvik sayesinde 2018’de hurdaya ayrılan araç sayısı yüzde 152 oranında artarken, pazar daralmasına karşı önemli bir tampon görevi gördü. 2019 sonunda da hurdaya ayrılan araç sayısı yüzde 56 oranında yükseldi.
Hurda Teşviki Olmayan Yıllarda Düşüş Yaşanıyor
Teşvik uygulanmayan dönemlerde hurdaya ayrılan araç sayısında belirgin düşüşler görülüyor. TÜİK verilerine göre, 2022 sonunda yaklaşık 36 bin araç hurdaya ayrılırken, bu rakam 2023’te 31 bine geriledi. Bu da hurda teşviklerinin piyasadaki etkisini net bir şekilde ortaya koyuyor.
