Hitit Üniversitesi’nde yürütülen ve TÜBİTAK tarafından desteklenen projeyle, kanserojen küflerin neden olduğu toksin oluşumunun doğal yollarla engellenmesi hedefleniyor. Antimikrobiyal özellik taşıyan “antagonistik mayalar” sayesinde hem halk sağlığının korunması hem de yaklaşık 500 milyon dolarlık ihracat gelirinin güvence altına alınması amaçlanıyor.
Hitit Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü’nde görev yapan Dr. Tuba Büyüksırıt Bedir’in yürütücülüğünde, Prof. Dr. Bülent Kabak’ın danışmanlığında hazırlanan proje, TÜBİTAK 3501-Kariyer Geliştirme Programı kapsamında 1 milyon TL destek almaya hak kazandı. Araştırma, gıdalarda sağlığı tehdit eden küflerin kimyasal ilaçlar yerine biyolojik yöntemlerle kontrol altına alınmasını esas alıyor.
Dünya pazarının yüzde 32’si Türkiye’den
2023 verilerine göre dünyada gerçekleştirilen 856 bin tonluk kuru üzüm ihracatının 277 bin tonunu tek başına karşılayan Türkiye, küresel ihtiyacın yüzde 32’sini karşılayarak yaklaşık 500 milyon dolarlık gelir elde ediyor. Ancak ihracatta en büyük risk olarak öne çıkan toksin sorunu, ürünlerin sınır kontrollerinde geri çevrilmesine kadar varan sonuçlar doğurabiliyor. Geliştirilen proje kapsamında sentetik ve kimyasal maddeler yerine, zararlı küflerin çoğalmasını baskılayan ve toksin üretimini engelleyen özel mayalar kullanılıyor. Böylece kuru üzüm başta olmak üzere hububat ürünlerinde görülebilen ve karaciğer ile böbrek hasarından kansere kadar pek çok sağlık sorununa yol açabilen toksinlere karşı biyolojik bir mücadele yürütülüyor.
Çalışmanın, bilim dünyasına katkı sunmasının yanı sıra sektör için de doğal koruyucuların kullanımına öncülük edecek bir model olması hedefleniyor.
Bilim insanlarından net mesaj
Proje hakkında değerlendirmelerde bulunan Dr. Tuba Büyüksırıt Bedir,
"Hazırladığımız TÜBITAK 3501 projemizde zehirli toksinler üreten küflerin engellenmesinde doğal, bütçe dostu, etkili, sürdürülebilir bir yöntemle dünyada yaklaşık 850 bin ton yıllık ihracatı yapılan ve dünyadaki ihtiyacın yüzde 32'lik kısmını Türkiye'nin karşıladığı kuru üzümler üzerine çalışıyoruz. Kuru üzümlerin ihracatında ülkeden gönderildikten sonra sınırda kontroller yapılmakta ve ürünler kabul edilmeden önce belirlenen limit değerlerini aşan ürünler için önlem alınmaktadır. 2020-2025 yılları arasında yapılan rasff (gıda ve yem için hızlı uyarı sistemi) bildirileri ile yaklaşık 64 tane bildirim yayınlanmış ve bu bildirimlerin yaklaşık yüzde 25'lik kısmının Türkiye orijini olduğu bilinmektedir. Bu ülkemiz açısından dünyada ihracatta birinci sırada olduğumuz kuru üzümler için acilen bir önlem almamızı gerektirmektedir. Bu amaçla bizim yaptığımız projede zehirli toksinler üreten küflerin engellenmesi ve baskılanmasını, ayrıca tarlada ve hasattan sonra doğal olarak oluşan uygun olmayan depolama şartlarında saklanan ürünlerde oluşan toksinlerin engellenmesini ve bu kapsamda mayalardan ürettiğimiz antimikrobiyal maddelerle biyolojik olarak engellenmesini hedef almaktayız" ifadelerini kullandı.
Hedef: Sağlıklı ürün, güçlü ihracat
Projenin Türkiye’ye hem sağlık hem de ekonomik alanda katkı sunacağını vurgulayan Bedir,
"Hem kanserojen etkisi bulunan hem de böbrek hastalıklarına yol açabilen, aynı zamanda bağışıklık sistemini zayıflatan toksinlere karşı bir önlem almayı hedefliyoruz. Bu çalışma kapsamında mikroorganizmalardan doğal yollarla antimikrobiyal maddeler üretilecek. Bu maddeler, paketleme öncesinde kuru üzümlerin yıkama aşamasında belirli yoğunluklarda uygulanacak. Bu uygulama sayesinde toksinler hem bağlanarak etkisiz hale getirilecek hem de azaltılarak sonraki oluşumlarının önüne geçilebilecek. Böylece toksinlerden arındırılmış, sağlıklı ve güvenli gıdayı tüketiciye sunmayı, aynı zamanda ihracatta lider olduğumuz kuru üzüm sektörüne ekonomik katkı sağlamayı amaçlıyoruz" dedi.
Geliştirilen biyolojik yöntemin, kuru üzümde kalite güvenliğini artırarak sınır kontrollerinde yaşanan sorunları azaltması ve Türkiye’nin dünya pazarındaki liderliğini daha sağlam bir zemine oturtması bekleniyor.
