Hafızamız sandığımız kadar sabit değil olabilir mi? Yeni bir araştırma, beynin aynı anıyı her hatırladığında onu farklı şekilde kaydettiğini ortaya koydu. Nature dergisinde yayımlanan bulgular, anıların zamanla değiştiğini ve farklı nöron grupları tarafından yeniden kodlandığını gösteriyor.
TEORİLER SARSILDI
Uzun süredir sinirbilimciler, çevresel anıların hipokampüsteki “yer hücreleri” tarafından tutulduğunu düşünüyordu. Bu hücreler, örneğin evin kapısı gibi belirli alanlara girildiğinde aktive oluyor. Ancak 2010’lu yıllarda bu görüş sorgulanmaya başladı.
2013’te yayımlanan bir çalışmada, farelerin bir labirente her girişinde farklı nöron gruplarının aktive olduğu görüldü. Bu değişkenlik “hipokampal temsil kayması” olarak adlandırıldı ve anıların düşündüğümüz kadar sabit olmadığını gösterdi.
SANAL GERÇEKLİKTE KUSURSUZ DENEY
Northwestern Üniversitesi’nden Profesör Daniel Dobeck liderliğindeki ekip, bu olguyu daha iyi anlamak için sanal gerçeklik ortamında tasarlanmış bir deney gerçekleştirdi. Fareler, video oyunu kumandası gibi işleyen bir koşu bandında yürütüldü. Görsel, işitsel ve koku gibi tüm çevresel değişkenler sabit tutuldu. Böylece anıların değişimi yalnızca beyindeki mekanizmalardan mı kaynaklanıyor, sorusu test edildi.
ANILAR NEDEN DEĞİŞİYOR?
Sonuçlar, deney ortamı ne kadar sabit tutulursa tutulsun, nöronların zamanla değiştiğini gösterdi. Kaydedilen hücrelerin yalnızca yüzde 5 ila 10'u, her seferinde aynı şekilde aktive olan "geleneksel" yer hücreleri gibi davrandı. Bu küçük grup ise en yüksek uyarılabilirlik düzeyine sahipti.
Araştırmacılara göre bu değişim, beynin benzer olayları birbirinden ayırma stratejisi olabilir. Yani aynı parkı defalarca ziyaret etseniz bile her seferinde farklı birer anı olarak kaydediliyor olabilir. Bu da beynin zamanın akışını takip etmesine ve yaşananları kronolojik olarak ayırmasına katkı sağlıyor.
YAŞLILIKTA HAFIZA NEDEN ZAYIFLIYOR?
Çalışmanın dikkat çeken bir diğer bulgusu da, yüksek uyarılabilir hücrelerin daha kalıcı anılarla ilişkilendirilmesi oldu. Yaş ilerledikçe bu hücrelerin uyarılabilirliği azalıyor. Bu durum, hafıza zayıflamasının nedenlerinden biri olabilir. Araştırmacılar, hücrelerin bu özelliğini korumanın veya artırmanın, yaşa bağlı hafıza kayıplarına karşı bir çözüm olabileceğini düşünüyor.
