İstinye Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. S. Ufuk Yurdalan, engelli bireylerin en temel probleminin erişilebilirlik olduğunu vurguladı. Türkiye’de yaklaşık 4,5 milyon engelli birey bulunduğunu hatırlatan Yurdalan, engelli çalışan istihdam eden işverenlere sağlanan prim desteğinin önemine dikkat çekti: “Engelli çalışanlara fırsat verme kültürü bir şirketin toplumsal sorumluluk bilincinin göstergesidir” dedi.
İstinye Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölüm Başkanı Prof. Dr. S. Ufuk Yurdalan, TÜİK’in verilerine göre en az bir engeli olan bireylerin oranının yüzde 6,9 olduğunu, Ulusal Engelli Veri Sistemi’ne kayıtlı engelli sayısının ise yaklaşık 4,5 milyon kişi olduğunu belirtti. Türkiye’nin 87 milyon 774 bin 194 kişilik nüfusu düşünüldüğünde, milyonlarca kişinin her gün erişilebilirlik, eğitim, istihdam ve toplumsal katılım gibi alanlarda çeşitli engellerle karşılaştığı ortaya çıkıyor.
“Erişilebilirlik hâlâ en büyük bariyer”
Yurdalan, engelli bireylerin en büyük probleminin fiziksel ve dijital erişilebilirlik eksikliği olduğunu ifade etti:
“Fiziksel erişilebilirlik olarak rampalar, asansörler, uygun yaya yolları, engelsiz tuvaletler ve engelli park yerleri gibi alt yapı yetersizliklerini sıralayabiliriz. Dijital erişilebilirlikte ise web siteleri, mobil uygulamalar ve dijital hizmet platformlarının engellilere uygun tasarlanmaması veya edinememeleri sorunlar arasında. Engellilerin eğitim ve istihdam fırsatlarına erişimi de sınırlı olabiliyor. İş bulmada ayrımcılık ve önyargılar ile engellenebiliyorlar, oysa tüm bu alanlara erişimleri bir hak, insan onuru meselesi.”
Görme ve duyma engellilerin karşılaştığı güçlükler
Görme engelli bireylerin eğitim, istihdam ve sosyal hayata katılımda ek bariyerlerle karşılaştığını belirten Yurdalan, teknolojik çözümlerin bağımsızlığı artırdığını söyledi. Ekran okuyucular, yapay zekâ uygulamaları ve sesli yönlendirme sistemleri, görme engellilerin günlük yaşamını kolaylaştırıyor.
Bankacılık hizmetlerinde hâlâ süren “şahit istenmesi” uygulaması ise mevzuat ve teknolojik sistemlerle aşılabilir.
Duyma engellilerin en büyük sorununun ise iletişim olduğunu vurgulayan Yurdalan, şunları söyledi:
“Uygun öğretim materyallerinin ve destek hizmetlerinin eksikliği eğitimde eşitsizlik yaratıyor. Aynı şekilde iş verenlerin iş yerlerinde duyma engellilere ilişkin endişeleri istihdam edilmelerini olumsuz etkileyebiliyor. Duyma engelliler toplumsal etkinliklere katılımda iletişim zorlukları nedeniyle çekimser kalarak sosyal yaşamdan izole olabiliyor.”
“Engelli bireylerin güçlenmesi için sosyal projeler şart”
Yurdalan, engelli bireylerin toplumda kendilerini daha güçlü ve özgür hissedebilmeleri için sosyal projelerin önemine dikkat çekti:
“Bilgisayar, el sanatları, teknik beceriler gibi iş yeterlilikleri sağlayan mesleki eğitim atölyeleri yapılmalı. CV hazırlama, mülakat eğitimi, girişimcilik danışmanlığı gibi istihdam destekleri sağlanmalı. Sanat, kültür ve gönüllülük projeleri yoluyla sosyal katılımı artırıcı faaliyetler gerçekleştirilmeli. Sağlık, eğitim ve sosyal hizmetlere erişimi güçlendirmek için de erişimi kolaylaştırıcı toplumsal hizmet projeleri strateji olmalı.”
Şehirlerde kritik sorun: Ulaşım ve altyapı
Yurdalan, şehirlerin engelli dostu olması için atılması gereken adımları şöyle sıraladı:
“Yaya yolları, rampalar, asansörler ve toplu taşıma durakları yeniden düzenlenmeli. Toplu taşımada engelli önceliği ve güvenli seyahat çözümleri hayata geçirilmeli. Kamu kurumlarında hızlı randevu ve engellilere özel işlem saatleri oluşturulmalı. Yeni tasarımlarda engelli dostu teknolojiler zorunlu hale getirilmeli. Merkezi noktalarda trafik ışıkları ve yaya geçişleri engelli kullanımına göre ayarlanmalı. Sürekli ihtiyaç analizleri yapılarak engelli transferleri ve resmi işlemlerini kolaylaştıracak bilimsel projeler desteklenmeli.”
Yenilikçi teknolojiler bağımsız yaşamı güçlendiriyor
Teknolojinin engelli bireyler için sunduğu kolaylıkları anlatan Yurdalan, yapay zekâ destekli uygulamaların hızla yaygınlaştığını belirtti. Kullanılan başlıca uygulamalar arasında Be My Eyes, Microsoft Seeing AI, Ava, Apollon Gözlük, WeWALK akıllı baston, EyeSense ve Otsimo yer alıyor. Yurdalan, “Teknoloji, engelli bireylerin sesini duyurmada ve fonksiyonel bağımsızlıklarını artırmada çok önemli bir eşitlik aracı haline geldi” dedi.
“Yasal teşvik var, insani sorumluluk daha büyük”
Engelli çalışan istihdam eden işverenlere sağlanan prim desteğine değinen Yurdalan, önerilerini şöyle sıraladı:
“Engelli çalışanlara fırsat verme kültürü bir şirketin toplumsal sorumluluk bilincinin göstergesidir. Engellilerin çalışma ortamları onların gereksinimlerine uygun düzenlenmeli. Esnek veya verim odaklı çalışma modelleri yaygınlaştırılmalı, saat bazlı iş paketleri düşünülmeli. Engelli çalışanlar yetkin oldukları alanlarda istihdam edilmeli. Ulusal ve uluslararası fonlarla iyi uygulama örnekleri yaygınlaştırılmalı. Çocuğu olan engelli çalışanlara eğitim desteği verilmeli.”
“Engelsiz bir Türkiye mümkün”
Prof. Dr. S. Ufuk Yurdalan, 3 Aralık’ın sadece farkındalık günü olmadığını vurgulayarak sözlerini şöyle tamamladı:
“Toplumsal yaşamın tüm alanlarında engelleri kaldırmak, bütüncül bir politika ve irade gerektirir. Fiziksel, dijital ve sosyal engelleri birlikte kaldırdığımızda tüm bireylerin eşit, özgür ve katılımcı bir yaşam sürebileceği bir Türkiye’de 3 Aralık’lar engelsiz engelliler gününe dönüşebilir.”
Bu doğrultuda İstinye Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü öğretim üyemiz Dr. Mirsad Alkan’ın yürütücülüğünde tamamlanan TÜBİTAK 4008-Özel Gereksinimi olan Bireylere Yönelik Kapsayıcı Toplum Uygulamaları projesi kapsamında 23 Ekim 2025’te Vadi Kampüs’te “Paralimpik Sporcu Festivali: Öğren, Bilinçlen, Yeteneğini Keşfet, Sporcularla Oyna” etkinliği geniş katılımla gerçekleştirildi ve TÜBİTAK projenin devam etmesi yönünde karar aldı.
