2022’de üretken yapay zekaların hayatımıza hızlı bir giriş yapmasının ardından, şimdi yeni bir dönemin eşiğindeyiz: Ajan yapay zekalar. Artık sadece komutlara cevap veren modeller değil, görevleri kendi başına üstlenen, karar alan ve çok adımlı süreçleri yöneten sistemler konuşuluyor. Üretken yapay zekadan "etken" ya da "ajan" yapay zekaya geçiş, sadece teknolojik bir sıçrama değil; günlük hayatın, iş dünyasının ve hatta internetin işleyişinde köklü bir değişiklik anlamına geliyor.
AJAN NE DEMEK, NEDEN "AJAN"?
"Ajan yapay zeka" terimi, İngilizce’deki agentic AI ifadesinden geliyor. Psikolojide "etken" bireyleri tanımlayan bu kavram, yapay zekanın çevresini algılayarak hedeflerine ulaşmak için aktif adımlar atmasını anlatıyor. Kökleri Alan Turing’in ve Norbert Wiener’in teorilerine dayanan bu fikir, 1990’lardan itibaren "kendi başına hareket eden sistem" tanımıyla teknolojiye entegre edildi.
DÜŞÜN, HAREKET ET, ÖĞREN
Bu modeller, yalnızca verilen metni üretmekle kalmıyor; plan yapabiliyor, veri toplayabiliyor, karar veriyor ve öğrendiklerini sonraki adımlarda uygulayabiliyor. İlk adımda muhakeme yetenekleri güçlendirildi; ardından ReAct adı verilen sistemlerle düşünme ve hareket etme yetisi entegre edildi. Bugünse bu ajanlar takvim kontrol edip toplantı organize edebiliyor, verileri analiz ederek rapor yazabiliyor, hatta tüm süreci otomatik olarak tamamlayabiliyor.
IBM'e göre ajan yapay zekalar beş temel özellikle öne çıkıyor: KARAR VERME, PROBLEM ÇÖZME, ÖZERKLİK, ETKİLEŞİM VE PLANLAMA. Bu da onları bir çalışan ya da dijital asistan gibi davranabilir hale getiriyor.
OFİS ASİSTANINDAN ALIŞVERİŞ PLANLAYICISINA
Yeni nesil modeller, örneğin takvimleri tarayıp toplantı organize edebiliyor, satış verilerini analiz ederek PowerPoint sunumları hazırlayabiliyor ve raporları Slack üzerinden paylaşabiliyor. Haftalık yemek planlamasından sinema bileti almaya kadar kişisel yaşamda da pek çok görevi üstlenmeleri bekleniyor.
Ancak dikkat: Kritik kararlar —örneğin sipariş verme ya da ödeme yapma— için hâlâ insan onayı gerekiyor. Şimdilik.
DEVLERİN REKABETİ: GOOGLE, OPENAI, MICROSOFT VE DİĞERLERİ
Yarışı başlatan OpenAI, geçtiğimiz haftalarda Türkiye'de de kullanıma sunulan GPT-4 Agent modeliyle dikkat çekiyor. Google ise Gemini modelini Gmail, Takvim ve Drive ile entegre ederek ofislerde güçlü bir asistan sunuyor. Microsoft Copilot ise Excel, Teams ve Word üzerinde çalışan ajan yapısıyla kurumsal alanda öne çıkıyor. GitHub Copilot, yazılımcılar için ayrı bir ajan işlevi görüyor.
HEPSİNİ BİRLEŞTİREN SİSTEM: MCP
Anthropic’in geliştirdiği MCP (Model Context Protocol) sistemi ise tüm bu ajan yapay zekaları ortak bir protokol altında birleştiriyor. Tıpkı USB-C'nin her cihazla uyumlu olması gibi, MCP de tüm yapay zeka araçlarını farklı veri kaynaklarına bağlayabilecek standart bir yapı sunuyor. Bu, ajanın ihtiyacı olan her kaynağa erişebilmesi anlamına geliyor — HR sisteminden izinli çalışanı bulup satış raporunu çekmek ve yöneticinin takvimine not eklemek gibi görevleri tek başına yürütebiliyor.
YENİ ARAMA MOTORLARI MI GELİYOR?
Özellikle araştırma alanında fark yaratan Perplexity AI, "tarayıcı gibi düşün, araştırmacı gibi yaz" mottosuyla Comet adlı tarayıcısını tanıttı. YouTube videoları ve makaleleri özetleyebilen Comet, yapay zeka asistanıyla birlikte geleneksel arama motorlarına ciddi bir alternatif olarak konumlanıyor. Komutlarla tarayıcıda sekme açıp e-posta gönderebilen bu sistem, arama alışkanlıklarını kökten değiştirmeye aday.
PEKİ YA RİSKLER?
Bu devrimsel gelişmeler beraberinde büyük riskler de taşıyor. Ajan yapay zekalar, kararlarında hata yapabilir, yanlış bilgilendirme yapabilir ya da hassas verileri sızdırabilir. Siber saldırılar, özellikle "prompt injection" gibi yöntemlerle ajanları manipüle ederek veri çalmak ya da silmek için kullanılabilir.
Üstelik bu sistemler, kullanıcı davranışlarını izleyip tahmin edebilir hale geldiklerinden, kişisel mahremiyetin sınırları da bulanıklaşıyor. Yapay zekaların bu verilere erişimi nasıl kontrol altına alınacak? Bu, hâlâ açıkta olan en kritik sorulardan biri.
