Kış aylarının ve sağlıklı beslenmenin vazgeçilmezi olan greyfurt, bazı durumlarda hayatı tehdit eden sonuçlar doğurabilir. Doktorlar ve farmakologlar, meyvenin içerdiği sinsi bir bileşiğin, yaygın kullanılan onlarca ilaçla tehlikeli bir reaksiyona girdiğini ve vücutta ani doz aşımına neden olduğunu belirtiyor. Kolesterol ilaçlarından (statinler) tansiyon haplarına kadar birçok tedavi, greyfurtla birleştiğinde akut böbrek yetmezliği ve ani ölüm gibi ciddi tablolara yol açabiliyor. İşte greyfurtun bu "yasaklı" ilaç gruplarıyla girdiği ölümcül kimyanın arkasındaki bilimsel mekanizma.
Karaciğerdeki gizli savaş: CYP3A4 enzimi neden bloke oluyor?
Greyfurt ilaç etkileşiminin temel sebebi, meyvede doğal olarak bulunan furanokumarin adı verilen kimyasal bileşiklerdir. Bu bileşikler, karaciğerimizin ilaçları işleyen en önemli mekanizmasını, yani CYP3A4 adlı enzimi hedef alır.
Vücut, alınan ilaçların büyük bir kısmını sindirim sisteminde ve karaciğerde bulunan CYP3A4 enzimi aracılığıyla parçalayarak kana karışan miktarı güvenli seviyede (tedavi edici dozda) tutar.
Greyfurt yendiğinde veya suyu içildiğinde, furanokumarinler bu hayati CYP3A4 enzimini bloke ederek işlevsiz hale getirir. Vücudun bu "doğal filtresi" devre dışı kaldığında, ilacın parçalanması gereken kısmı parçalanamaz ve tamamı doğrudan yüksek konsantrasyonla kana karışır.
Toksik şok etkisi: İlaç dozu neden yükseliyor?
Enzimin bloke olması, aldığınız ilacın kandaki konsantrasyonunun tehlikeli seviyelere, hatta bazı vakalarda %300 ila %500 oranında artmasına neden olabilir.
Örnek: Yüksek tansiyon veya kolesterol için aldığınız günlük tek bir doz ilaç, greyfurtla etkileşime girdiğinde vücudunuza 5 ila 10 dozluk bir etki yapabilir.
Bu durum, ilacın tedavi edici etkisini değil, yan etkilerini ve toksisitesini artırır. Olası ciddi yan etkiler şunlardır:
-
Kan basıncında ani ve tehlikeli düşüşler.
-
Kalp ritim bozuklukları.
-
Kas yıkımı (rabdomiyoliz) ve buna bağlı akut böbrek yetmezliği.
-
Kanada Tabipler Birliği'ne göre, bu etkileşim sonucu ciddi yan etki riski taşıyan ilaç sayısı 85'in üzerindedir.
Risk altındaki başlıca ilaç grupları
Greyfurtla en tehlikeli etkileşimi gösteren ve toplumda yaygın kullanılan ilaç grupları şunlardır:
-
Kolesterol İlaçları (Statinler): Atorvastatin, Simvastatin gibi.
-
Tansiyon İlaçları: Bazı kalsiyum kanal blokerleri.
-
Ritim Bozukluğu İlaçları: Bazı kalp ilaçları.
-
Bağışıklık Baskılayıcılar: Organ nakli sonrası kullanılan bazı ilaçlar.
-
Psikiyatrik İlaçlar: Bazı anksiyete ve depresyon ilaçları (Antidepresanlar).
-
Alerji İlaçları: Bazı antihistaminikler.
Zamanlama fark etmiyor: Etki 24 saatten fazla sürebilir
Hastaların sıklıkla yaptığı hata, ilacı aldıktan hemen sonra değil, birkaç saat sonra greyfurt tüketmenin güvenli olduğunu düşünmektir. Ancak bilimsel çalışmalar, bir bardak greyfurt suyunun CYP3A4 enzimi üzerindeki bloke edici etkisinin 24 saatten fazla sürebileceğini göstermektedir.
Bu nedenle, etkileşim riski taşıyan bir ilaç kullanılıyorsa, greyfurtun ve greyfurt suyunun tedavi süresince diyetten tamamen çıkarılması en güvenli yöntemdir. Ayrıca Sevil (turunç) portakalı ve pomelo gibi diğer narenciye türleri de benzer kimyasalları içerdiği için aynı riski taşıyabilir.
Hayati uyarı
Eğer reçeteli bir ilaç kullanıyorsanız, ilacın prospektüsünü mutlaka okuyunuz veya eczacınıza "Bu ilacı kullanırken greyfurt yiyebilir miyim?" sorusunu yöneltmek, sağlığınızı korumak adına hayati bir önem taşımaktadır.
