Son yıllarda Dünya’nın dönüş hızında gözlemlenen artış, 9 Temmuz 2025 tarihinde rekor seviyeye ulaştı. Uluslararası Dünya Rotasyonu ve Referans Sistemleri Servisi (IERS) verilerine göre bu gün, normalden 1.3 milisaniye daha kısa sürdü. Günlük yaşantımızda hissedilmeyen bu fark, hassas ölçüm sistemleri ve küresel iletişim teknolojileri için büyük önem taşıyor.
ASTRONOMİK BİR DENGESİZLİK Mİ BAŞLIYOR?
Bilim insanlarına göre bu hızlanma eğiliminin ardında birçok jeofiziksel etken bulunuyor. Ancak en önemli faktörlerden biri olarak Ay’ın Dünya’nın ekvator düzlemine olan uzaklığındaki değişim gösteriliyor.
Ay şu anda ekvatordan maksimum uzaklıkta yer alıyor ve bu da gelgit frenlemesini azaltarak Dünya’nın dönüşünü hızlandırıyor. Bu durum, yalnızca zaman hesaplamaları için değil, aynı zamanda gezegenin fiziksel dengesi için de önemli sonuçlar doğurabilir.
BÜYÜK AY DURAĞANLIĞI YENİDEN YAŞANIYOR
Bilim insanları, 2024–2026 arasında gerçekleşen ve “büyük Ay durağanlığı” olarak adlandırılan döngünün, bu dönme hızı artışıyla aynı zamana denk gelmesine dikkat çekiyor. Ay’ın doğuş ve batış noktalarında gözle görülür değişikliklerin yaşandığı bu dönem, geçmişte iklim desenlerini bile etkilemişti.
Örneğin, 2006’daki büyük durağanlıkta, Pasifik Okyanusu üzerindeki sıcaklık dağılımları değişmiş, gelgit hareketlerinde sapmalar gözlemlenmişti.
GPS VE UYDU SİSTEMLERİ İÇİN KRİTİK SAPMA
Dünya’nın dönüşündeki milisaniyelik değişimler, GPS, uydu iletişimi, uzay araştırmaları ve zaman senkronizasyonu gibi alanlarda büyük önem taşıyor. IERS, 22 Temmuz’da 1.38 milisaniye, 5 Ağustos’ta ise 1.5 milisaniyelik sapmaların daha yaşanacağını tahmin ediyor.
NEGATİF ARTIK SANİYE GÜNDEMDE
Dünya'nın uzun vadeli eğilimi genellikle yavaşlama yönündeydi ve bu nedenle 1972'den itibaren zaman zaman saatlere "artık saniye" eklenmişti. Ancak 2016’dan bu yana böyle bir düzeltmeye gerek duyulmadı. Şimdi ise uzmanlar, tarihte ilk kez saatlerden saniye çıkarılabileceğini, yani “negatif artık saniye” eklenebileceğini belirtiyor. Bu durumun 2029 civarında gerçekleşebileceği öngörülüyor.
DÖNME HIZI NASIL ÖLÇÜLÜYOR?
Dünya’nın dönüş hızı, kutup hareketleri ve eksenel sapmaları gibi değerler;
Uydu Lazer Ölçümü (SLR)
GNSS (Küresel Navigasyon Uydu Sistemleri)
DORIS (Doppler tabanlı konumlandırma)
VLBI (Çok Uzun Baz İnterferometrisi)
gibi ileri teknoloji sistemlerle milisaniye düzeyinde izleniyor. Özellikle VLBI, uzak galaksilerden gelen sinyalleri ölçerek Dünya’nın UT1 (evrensel zaman) değişimlerini doğrudan tespit edebiliyor.
GELECEK İÇİN NE ANLAMA GELİYOR?
Bilim insanlarına göre bu milisaniyelik sapmalar yalnızca teknik veri değil; aynı zamanda Dünya-Ay etkileşimi, iklim değişimi ve teknolojik altyapıların hassaslığı açısından da kritik bilgiler sunuyor. Uzmanlar, Dünya'nın hızlanan dönüşünün zaman algımız, teknolojik altyapımız ve doğayla olan ilişkimiz üzerinde uzun vadede etkiler yaratabileceği görüşünde.
