Uzmanlar, yangına karşı durdurulamayan ilginin nadir bir sorunun işareti olabileceğine dikkat çekiyor. Piromani, kişinin yalnızca yangın çıkarmaktan haz alması olarak tanımlanıyor ve psikiyatride “dürtü kontrol bozuklukları” sınıfında yer alıyor.
Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi Uzman Klinik Psikolog Cumali Aydın, piromaninin özelliklerini ve bu davranışın diğer yangın çıkarma nedenlerinden farkını şöyle anlattı:
“Her yangın çıkaran kişi piromanik değildir. Yangın çıkarma davranışı, kaza, çıkar sağlama, ideolojik amaç, öfke ya da suç işleme niyetiyle de olabilir.”
ERGENLERDE RİSK FAKTÖRLERİ
Aydın, özellikle ergenlerde aile içi çatışma, ilgisizlik ve travmaların yangın çıkarma riskini artırabileceğini belirtti. Erken işaretler arasında kibrit veya çakmak taşıma, küçük ateşler yakma ve yangın sonrası rahatlama hissi öne çıkıyor.
PİROMANLAR KONTROLÜNÜ KAYBEDİYOR
Piromani, tekrarlayan ve bilinçli olarak yangın çıkarma isteğine engel olamama ile karakterize ediliyor. Aydın, tanı kriterlerini şöyle sıraladı:
“Birden fazla kez kasıtlı yangın çıkarmak, yangın öncesinde yoğun gerginlik veya heyecan yaşamak, yangın sırasında ya da sonrasında rahatlama veya haz duymak, yangının maddi çıkar, öç, ideolojik amaç gibi nedenlerle çıkarılmaması, bu davranışın başka bir psikiyatrik durumla açıklanamaması gerekir.”
Örneğin, 17 yaşındaki bir genç, içindeki sıkışmayı yalnızca kibrit çaktığında rahatlayarak atlatabiliyorsa ve bu davranıştan maddi kazanç sağlamıyorsa, bu durum piromaniyi düşündürebilir. Ancak kesin tanı sadece uzmanlar tarafından konulabiliyor.
TRAVMA VE RİSKLER
Aydın, travma ve aile sorunlarının yangın çıkarma davranışlarını artırabileceğini vurguladı:
“Ancak piromani, bu davranışların çok küçük ve nadir bir alt grubudur. Yani her çocuk bu bozukluğu geliştirmez.”
Toplum verilerine göre yangın çıkarma davranışı en çok 18–29 yaş arası erkeklerde görülüyor. Ancak piromani tanısı nadir olup, kundaklama suçundan hüküm giymiş kişiler arasında yalnızca yaklaşık %3’ü piromani kriterlerini karşılıyor.
AİLELER İÇİN UYARI NİTELİĞİNDE
Piromaniyi düşündürebilecek erken işaretler şunlar:
Ateşe, yangınlara ve itfaiyeye aşırı ilgi
Küçük çaplı ateşler yakma davranışı
Yangın öncesi huzursuzluk, sonrası rahatlama
Yangınların çıkar sağlamak veya mesaj vermek amacıyla yapılmaması
Aileler ve öğretmenler için özellikle uyarıcı sinyaller arasında çocuğun gizlice kibrit veya çakmak taşıması, eşyalarında yanık kokulu materyaller bulunması, sık sık küçük ateşler yakması ve “içim ferahladı” gibi ifadeler kullanması yer alıyor.
TEDAVİ YÖNTEMLERİ
Piromaniye özgü bir ilaç tedavisi bulunmuyor. Cumali Aydın, tedavinin büyük ölçüde psikoterapi ile yürütüldüğünü belirtiyor:
“Bilişsel davranışçı terapide dürtüyü fark etme, geciktirme, yerine başka yollar koyma ve yangın güvenliği eğitimi gibi teknikler kullanılıyor. Aile temelli programlar ve multisistemik terapiler de oldukça etkili. İlaç desteği, eşlik eden depresyon, kaygı veya dürtüsellik gibi durumlarda vaka bazında tercih edilebiliyor.”
Tedavi süresi kişiden kişiye değişse de, erken fark edilip aile ve uzman işbirliği sağlanırsa başarı oranı ciddi oranda artıyor.
